AN TOÀN TRONG QUÁ TRÌNH ĐIỀU TRỊ UNG THƯ BẰNG XẠ TRỊ

Người bệnh thường lo lắng về sự an toàn của phương pháp xạ trị vì xạ trị liên quan đến việc tiếp xúc với các hạt phóng xạ nguy hiểm, tuy nhiên xạ trị đã đươc sử dụng để điều trị ung thư một cách an toàn trong hơn 100 năm qua. Cho đến nay đã có rất nhiều tiến bộ trong xạ trị, nhờ đó các qui định và điểm kiểm soát an toàn trong suốt quá trình điều trị đã được xây dựng và hoàn thiện. Các cơ sở điều trị đều được yêu cầu phải tuân thủ các quy tắc và qui định này để giữ an toàn cho người bệnh, nhân viên y tế và cả khách đến thăm.

Điều quan trọng cần nhớ là mỗi người bệnh đều khác nhau và những hướng dẫn an toàn cho mỗi người bệnh ung thư cũng có thể khác nhau. Các biện pháp phòng ngừa mà người bệnh cần thực hiện sẽ phụ thuộc vào phương pháp điều trị được sử dụng, loại và liều lượng xạ trị người bệnh nhận được. Bác sỹ điều trị sẽ cho người bệnh những hướng dẫn chính xác từng bước người bệnh cần thực hiện, và thời gian người bệnh cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa. Người bệnh nên làm theo những hướng dẫn này một cách chính xác.

An toàn bức xạ nói chung

Một từ viết tắt phổ biến được sử dụng bởi các bác sĩ và chuyên gia bức xạ là ALARA. ALARA là viết tắt của từ “as low as reasonably achievable “( nghĩa là:  sử dụng liều phóng xạ thấp nhất mà vẫn đạt được hiệu quả điều trị- người dịch).  Điều này có nghĩa là mọi người nên hạn chế tiếp xúc với bức xạ không có lợi cho họ. Cần nhớ rằng không thể tránh được tất cả các bức xạ.

Với những người cần xạ trị để điều trị bệnh ung thư, các biện pháp phòng ngừa đặc biệt được áp dụng để bảo vệ các bộ phận khác của cơ thể họ khỏi bị phơi nhiễm bức xạ.

Trước khi người bệnh bắt đầu xạ trị, nhóm điều trị ung thư sẽ làm việc cẩn thận để xây dựng một kế hoạch điều trị hiệu quả và an toàn. Việc điều trị sẽ tập trung vào việc đưa bức xạ vào khối u đồng thời hạn chế sự tiếp xúc của bức xạ với các mô lành. Kế hoạch điều trị của người bệnh sẽ được xem xét và đánh giá thường xuyên trong suốt thời gian điều trị, máy tính được sử dụng để theo dõi người bệnh và lượng bức xạ người bệnh nhận được.

Mỗi khi điều trị cho người bệnh bằng bức xạ, các nhân viên y tế sẽ tuân thủ tất cả các quy tắc an toàn và đảm bảo rằng người bệnh được điều trị một cách an toàn bằng cách đo lường và theo dõi liều lượng phóng xạ cho người bệnh. Bạn có thể nhận thấy quần áo và thiết bị bảo hộ đặc biệt được các thành viên trong nhóm chăm sóc ung thư  sử dụng khi họ ở trong khu vực thực hiện xạ trị . Đó là do họ phải đáp ứng một số quy định giúp hạn chế tiếp xúc với bức xạ khi chăm sóc người bệnh và những người cần làm các xét nghiệm hình ảnh.

Điều quan trọng cần biết là không phải tất cả các phương pháp xạ trị đều hoạt động theo cùng một cách hoặc có các biện pháp phòng ngừa giống nhau.

An toàn đối với từng loại bức xạ cụ thể

Xạ trị ngoài

Xạ trị ngoài được thực hiện từ một nguồn bên ngoài, bao gồm một chùm bức xạ nhắm vào một phần của cơ thể, và chỉ ảnh hưởng đến các tế bào trong cơ thể trong chốc lát. Vì không có nguồn bức xạ bên trong cơ thể, nên người bệnh không bị nhiễm phóng xạ trong bất kỳ thời gian nào trong hoặc sau điều trị.

Xạ trị bên trong (xạ trị áp sát)

Xạ trị trong là sử dụng một nguồn bức xạ kín được cấy vào (đưa vào bên trong cơ thể ) nơi có khối ung thư. Tùy thuộc loại mô cấy được sử dụng, cơ thể của bạn có thể phát ra một lượng nhỏ bức xạ trong thời gian ngắn.

Bức xạ thường không đi xa hơn khu vực được điều trị, vì vậy khả năng những người khác có thể bị nhiễm bức xạ là rất nhỏ. Tuy nhiên, người bệnh có thể được yêu cầu ở lại bệnh viện và hạn chế khách tới thăm trong thời gian điều trị. Người bệnh cũng có thể được yêu cầu ở cách xa mọi người một khoảng nhất định. Phụ nữ có thai và trẻ em không được phép đến thăm. Nếu bộ phận cấy ghép bức xạ của người bệnh chỉ là tạm thời, cơ thể sẽ không còn phát ra bức xạ sau khi bộ phận này được lấy ra. Nếu bộ phận bức xạ được cấy vĩnh viễn, nó cũng sẽ từ từ ngừng phát phóng xạ sau một thời gian.  

Xạ trị đường uống hoặc toàn thân

Bức xạ đường uống hoặc toàn thân là sử dụng một chất phóng xạ không được bọc kín và sẽ đi khắp cơ thể. Do đó, một số bức xạ sẽ tồn tại trong cơ thể trong vài ngày cho đến khi cơ thể bạn có cơ hội loại bỏ nó. Người bệnh có thể phải ở lại bệnh viện trong 1 hoặc 2 ngày, và có thể cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa đặc biệt tại nhà.

Để bảo vệ những người khác khỏi bức xạ, thuốc được giữ trong các thùng đặc biệt để giữ bức xạ bên trong, và người bệnh sẽ được điều trị trong một căn phòng được che chắn. Các nhân viên y tế khi xử lý thuốc cũng phải mặc thiết bị an toàn để bảo vệ họ khỏi phơi nhiễm trong khi đưa thuốc bức xạ vào người bệnh

An toàn của người bệnh và người nhà

Nếu người bệnh đang điều trị bức xạ toàn thân, có thể cần có các biện pháp an toàn để bảo vệ những người xung quanh. Điều này là do các chất phóng xạ có thể ra khỏi cơ thể người bệnh qua nước bọt, mồ hôi, máu và nước tiểu và làm cho các chất tiết này có tính phóng xạ. Điều quan trọng là cố gắng hạn chế tối đa việc để bức xạ tiếp xúc với những người người xung quanh người bệnh.

Trong hầu hết các trường hợp điều trị bức xạ toàn thân, các biện pháp phòng ngừa an toàn chỉ cần được thực hiện trong vài ngày đầu sau khi điều trị.

Dưới đây là những điều người bệnh có thể được yêu cầu thực hiện nếu đang điều trị bức xạ toàn thân:

· Giặt riêng đồ của người bệnh, không để, giặt chung với những thứ còn lại trong gia đình, bao gồm cả khăn tắm và chăn ga gối.

· Ngồi xuống khi đi vệ sinh (cả nam và nữ) để tránh chất thải cơ thể bắn tung tóe.

· Xả bồn cầu hai lần sau mỗi lần sử dụng và rửa tay sạch sẽ sau khi đi vệ sinh.

· Sử dụng đồ dùng vệ sinh (ca cốc, lược, đồ đánh răng … ) và khăn tắm riêng.

· Uống nhiều để thải chất phóng xạ ra khỏi cơ thể nhanh hơn.

· Không hôn hoặc quan hệ tình dục (trong ít nhất một tuần).

· Giữ khoảng cách với những người trong gia đình. Ví dụ: người bệnh có thể được yêu cầu giữ khoảng cách ít nhất một sải tay với mọi người trong một khoảng thời gian nhất định. Họ cũng có thể được yêu cầu ngủ trên giường riêng trong một phòng riêng trong một vài đêm. Điều này phụ thuộc vào loại điều trị mà người bệnh nhận được.

· Tránh tiếp xúc với trẻ sơ sinh, trẻ em và phụ nữ có thai trong một khoảng thời gian nhất định.

· Tránh tiếp xúc với vật nuôi trong một khoảng thời gian nhất định.

· Tránh sử dụng phương tiện giao thông công cộng trong một khoảng thời gian nhất định.

· Có kế hoạch để nghỉ ở nhà không đi làm, đi học và các hoạt động khác trong một khoảng thời gian nhất định.

Những thông tin ở đây mô tả một số lưu ý quan trọng về an toàn trong các loại xạ trị khác nhau. Các biện pháp phòng ngừa trong và sau khi điều trị là cần thiết, và tùy thuộc vào loại bức xạ được đưa ra. Điều quan trọng là người bệnh cần được hướng dẫn và hiểu rõ những gì cần làm để bảo vệ những người xung quanh.

Nguồn: www.cancer.org. Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ

Đường dẫn: https://www.cancer.org/treatment/treatments-and-side-effects/treatment-types/radiation/safety.html. Truy cập ngày 5/9/2020

Biên dịch: ThS.BS. Nguyễn Thị Hà – Khoa Xạ trị - Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội

Hiệu đính: ThS.BS. Nguyễn Thanh Hằng – ĐV HTQT-NCKH