Mặc dù nhiều nguy cơ gây ung thư gan đã được biết, tuy nhiên chưa có thông tin đầy đủ và chính xác về việc làm cách nào các yếu tố này có thể biến một tế bào gan thông thường trở thành ung thư. Một số yếu tố nguy cơ gây ung thư gan tác động lên DNA của các tế bào gan có thể dẫn đến sự phát triển bất thường của tế bào và hình thành ung thư.

Ung thư có thể là do sự thay đổi DNA (đột biến) dẫn đến kích hoạt gen sinh ung thư hoặc loại bỏ gen ức chế ung thư. Một số các gen khác cần nhiều sự thay đổi để biến một tế bào trở thành ung thư.

Các chất hóa học gây ung thư gan như aflatoxins đã được chứng minh gây hủy hoại DNA trong tế bào gan. Ví dụ các nghiên cứu đã chỉ ra rằng aflatoxins có thể gây phá hủy gen ức chế ung thư TP53, đây là gen ngăn chặn sự phát triển quá mức của tế bào. Phá hủy gen TP53 có thể là nguyên nhân hàng đầu làm tăng sự phát triển bất thường  và hình thành tế bào ung thư

Virus viêm gan cũng có thể thay đổi DNA khi chúng lan tràn trong các tế bào gan. Ở một số người bệnh, DNA của virus có thể tự lây lan vào DNA của các tế bào gan, nơi chúng có thể kích hoạt gen sinh ung thư.

Như vậy, ung thư gan có rất nhiều nguyên nhân và có nhiều gen khác nhau liên quan đến sự phát triển của khối u.

Các yếu tố nguy cơ của ung thư gan

Yếu tố nguy cơ là bất kỳ điều gì làm tăng khả năng nhiễm một bệnh, ví dụ như ung thư. Các loại ung thư khác nhau có các yếu tố nguy cơ khác nhau. Trong đó, nguy cơ về thói quen, lối sống (hút thuốc lá, chế độ ăn, vận động) có thể thay đổi. Còn một số yếu tố khác như tuổi, tiền sử gia đình là không thể thay đổi.

Tuy nhiên, khi bạn có một hoặc vài yếu tố nguy cơ không có nghĩa bạn sẽ chắc chắn mắc bệnh đó. Và một số người mắc bệnh nhưng lại có ít hoặc không có yếu tố nguy cơ.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ ung thư gan

Có rất nhiều yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư tế bào gan (HCC)

• Giới tính

Ung thư tế bào gan thường gặp ở nam giới hơn nữ giới. Phần lớn là do các hành vi ảnh hưởng đến các yếu tố nguy cơ được mô tả ở dưới đây. Thể phụ fibrolamellar của ung thư tế bào gan lại thường gặp ở phụ nữ hơn

• Viêm gan virus mạn tính

Trên thế giới, yếu tố nguy cơ phổ biến nhất của ung thư gan là viêm gan mạn tính do virus viêm gan B (HBV) hoặc virus viêm gan C (HCV). Tình trạng viêm gan dẫn đến xơ gan và là nguyên nhân dẫn đến ung thư gan, loại ung thư phổ biến nhất ở nhiều vùng lãnh thổ trên thế giới.

Ở Hoa Kỳ, nguyên nhân phổ biến gây ung thư gan là virus viêm gan C, trong khi đó ở châu Á và các nước đang phát triển virus viêm gan B là nguyên nhân phổ biến hơn. Một người bị nhiễm cả 2 loại virus sẽ có nguy cơ cao mắc viêm gan mạn, xơ gan và ung thư gan. Yếu tố này thậm chí còn cao hơn nếu họ là những người nghiện rượu nặng (uống ít nhất 6 ly rượu mỗi ngày).

HBV và HCV có thể lây từ người sang người thông qua sử chung kim tiêm nhiễm bệnh (trong sử dụng thuốc), tình dục không an toàn hoặc từ mẹ sang con khi sinh nở. Bệnh nhân cũng có thể bị nhiễm thông qua truyền máu, mặc dù rất hiếm gặp ở Hoa Kỳ kể từ khi các chế phẩm về máu được kiểm tra các loại virus trên. Ở các nước đang phát triển, thi thoảng trẻ em bị lây nhiễm virus viêm gan B do tiếp xúc lâu dài với thành viên trong gia đình bị nhiễm bệnh.

HBV có khả năng gây ra nhiều triệu chứng, giống như triệu chứng của bệnh cúm và vàng da (màu vàng ở mắt và da). Nhưng phần lớn người bệnh trở về bình thường sau vài tháng nhiễm HBV. Chỉ có một tỷ lệ phần trăm rất nhỏ người trưởng thành tiến triển thành viêm gan mạn (và có nguy cơ mắc ung thư gan cao hơn). Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ nhiễm virus có nguy cơ cao tiến triển thành viêm gan mạn.

Trong khi đó, HCV gây ra ít triệu chứng hơn. Tuy nhiên, phần lớn người nhiễm HCV tiến triển thành viêm gan mạn, do đó nhiều khả năng dẫn đến tổn thương gan, thậm chí là ung thư.

Các loại virus khác như virus viêm gan A, E, cũng có thể dẫn đến viêm gan. Nhưng những người nhiễm không tiến triển thành viêm gan mạn hoặc xơ gan và không làm tăng yếu tố nguy cơ ung thư gan.

• Xơ gan

Xơ gan là bệnh khi tế bào gan bị phá hủy và được thay thế bằng các mô xơ. Người xơ gan sẽ gia tăng nguy cơ ung thư gan. Phần lớn (nhưng không phải tất cả) bệnh nhân ung thư gan đều có biểu hiện xơ gan.

Có nhiều nguyên nhân gây ra xơ gan. Ở Hoa Kỳ, nguyên nhân gây bệnh nhiều nhất là nghiện rượu hoặc nhiễm virus viêm B, C mạn tính

• Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu

Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu là tình trạng phổ biến ở người béo phì. Người bệnh mắc một thể của bệnh này, được gọi là viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH), chúng có thể dẫn đến xơ gan.

• Xơ gan ứ mật nguyên phát

Một số loại bệnh tự miễn ảnh hưởng đến gan cũng có thể là nguyên nhân gây xơ gan. Ví dụ, trong bệnh xơ gan ứ mật nguyên phát (PBC) đường mật trong gan bị tổn thương, thậm chí là phá hủy dẫn đến xơ gan. Người bệnh mắc xơ gan ứ mật nguyên phát có yếu tố nguy cơ cao tiến triển thành ung thư gan.

• Bệnh chuyển hóa di truyền

Một số bệnh chuyển hóa di truyền có thể dẫn tới xơ gan.

Người bệnh mắc bệnh nhiễm sắc tố mô di truyền sẽ hấp thu nhiều sắt hơn từ thức ăn. Sắt được sắp xếp tại các mô mềm trên khắp cơ thể, bao gồm cả gan. Nếu có quá nhiều sắt trong gan, có thể dẫn đến xơ gan và ung thư gan.

• Nghiện rượu

Sử dụng quá nhiều rượu là nguyên nhân hàng đầu gây xơ gan ở Mỹ và làm tăng nguy cơ ung thư gan.

• Hút thuốc lá

Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ mắc ung thư gan. Người hút thuốc lá trong quá khứ (đã bỏ thuốc) có nguy cơ thấp hơn người đang hút, nhưng cả 2 nhóm trên đều có nguy cơ cao hơn những người không hút thuốc.

• Béo phì

Béo phì (thừa quá nhiều cân) làm tăng nguy cơ phát triển ung thư gan. Điều này có thể do béo phì dẫn đến bệnh gan nhiễm mỡ và xơ gan.

• Tiểu đường type 2

Tiểu đường type 2 có liên quan đến tăng nguy cơ ung thư gan, thường gặp hơn ở những bệnh nhân có yếu tố nguy cơ như nghiện rượu và hoặc viêm gan mạn. Những nguy cơ này cũng có thể tăng lên vì những người mắc đái tháo đường type 2 thường thừa cân hoặc béo phì, do đó có thể gây ra các vấn đề về gan.

• Một số bệnh hiếm gặp

Một số bệnh làm tăng nguy cơ ung thư gan bao gồm:

• Aflatoxins

Các chất gây ung thư này được tạo ra từ loại nấm nhiễm trong hạt lạc, lúa mỳ, đậu nành, các loại hạt, ngô và gạo. Nấm phát triển nếu ta bảo quản trong môi trường ẩm, ấm. Hầu hết chúng có thể xuất hiện ở bất kỳ nơi nào, nhưng phổ biến hơn ở các nước nhiệt đới và ấm. Các nước phát triển như Mỹ và các nước châu Âu có xét nghiệm kiểm tra mức aflatoxins trong thực phẩm.

Tiếp xúc lâu dài với các aflatoxin làm tăng nguy cơ ung thư gan. Nguy cơ sẽ càng tăng lên ở người nhiễm viêm gan virus B,C.

• Vinyl chloride và thorium dioxide (Thorotrast)

Tiếp xúc lâu dài với các chất hóa học làm tăng nguy cơ u mạch máu ác tính ở gan. Đồng thời chúng làm tăng nguy cơ phát triển của u đường mật ác tính và ung thư tế bào gan, nhưng với mức độ thấp hơn. Vinyl chloride là một chất hóa học được sử dụng trong sản xuất một số loại nhựa. Trong quá khứ, Thorotrast là một chất hóa học được đưa vào cơ thể một số người bệnh để thực hiện xét nghiệm chụp X-quang. Khi tìm hiểu ra những đặc điểm gây ung thư của các chất này, chúng ta đã tiến hành các bước để loại bỏ chúng hoặc tiếp xúc ít nhất có thể. Thorotrast đã không còn được sử dụng và quy định tiếp xúc của công nhân với Vinyl chloride là rất nghiêm ngặt.

• Các steroid đồng hóa

Anabolic steroids là một hormone nam giới được sử dụng ở một số vận động viên làm tăng sức mạnh và khối lượng các cơ. Sử dụng Anabolic steroid trong thời gian dài có thể làm tăng nhẹ nguy cơ mắc ung thư tế bào gan. Các steroids giống như cortisone, hydrocortisone, prednisone, và dexamethasone không mang nguy cơ này.

Các yếu tố làm giảm nguy cơ ung thư gan

• Vaccine viêm gan B

Do nhiễm virus viêm gan B mạn tính có thể dẫn đến xơ và sau đó là ung thư gan nên việc tiêm vaccine phòng ngừa virus viêm gan B có thể bảo vệ chúng ta khỏi ung thư gan do virus viêm gan B gây ra.

• Điều trị virus viêm gan

Như chúng ta đã biết, viêm gan mạn tính do virus viêm gan B hoặc thậm chí virus viêm gan C có thể là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến xơ gan và ung thư gan. Nên việc điều trị tình trạng viêm gan có thể làm giảm nguy cơ gây ung thư gan của mỗi người.

Nguồn: https://www.cancer.org/. Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ.

Đường dẫn: https://www.cancer.org/cancer/liver-cancer/causes-risks-prevention/risk-factors.html?fbclid=IwAR3f0FlIRMsfuoqGLj9tPHUGf12kFCZt6S_kgin_bpB_kog5pFeqO8GHIQs; https://www.cancer.org/cancer/liver-cancer/causes-risks-prevention/what-causes.html?fbclid=IwAR2VJbJlrXpeGQi2jHZ8ntIf9m-uyR8-qyRD4XK93pZ2vnOcZxcMtgU_sQE

Biên dịch: BS.Trần Quang Kiên - Đơn nguyên Xạ trị TYC

Hiệu đính: ThS.BS. Nguyễn Thanh Hằng - Phòng HTQT&NCKH