NÔN VÀ BUỒN NÔN Ở NGƯỜI BỆNH UNG THƯ

Một số phương pháp điều trị ung thư và các nguyên nhân khác nhau có thể gây ra tình trạng buồn nôn và nôn. Bác sĩ sẽ quyết định cho người bệnh sử dụng thuốc chống nôn sau khi cân nhắc những điều sau:

· Phương pháp điều trị ung thư có khả năng gây ra nôn và buồn nôn không

· Tình trạng nôn hoặc buồn nôn của người bệnh nặng đến mức nào

· Cách dễ nhất để người bệnh dùng thuốc

· Người bệnh muốn dùng thuốc/cách nào hơn

· Thuốc bắt đầu tác dụng nhanh tới mức nào

· BHYT của người bệnh có chi trả hay không (nhiều loại thuốc rất đắt, đặc biệt ở dạng tiêm tĩnh mạch)

Cách sử dụng thuốc chống nôn và buồn nôn:

Có nhiều cách để dùng thuốc chống nôn và buồn nôn. Ví dụ:

· Tiêm tĩnh mạch

· Uống bằng đường miệng dưới dạng viên nén hoặc nuốt dưới dạng lỏng

· Thuốc tan dưới lưỡi

· Thuốc đặt hậu môn

· Sử dụng qua miếng dán trên da.

Nếu những loại thuốc được sử dụng lúc đầu không hiệu quả, bác sĩ có thể đổi cho người bệnh dùng loại thuốc khác hoặc thêm 1 loại thuốc mới. Cũng có thể đổi đường dùng của thuốc. Dùng thuốc theo đường uống thường là cách tốt nhất, dễ nhất và rẻ nhất để ngăn chặn nôn và buồn nôn. Nhưng nếu trình trạng nôn khiến người bệnh không thể nuốt được thì cần dùng thuốc theo cách khác.

Hãy báo cho bác sĩ nếu bạn vẫn buồn nôn hoặc nôn mặc dù đã được điều trị. Đừng để cảm giác nôn và buồn nôn khiến bạn cảm thấy tồi tệ, ảnh hưởng đến việc tiếp nhận các chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể trong quá trình điều trị. Có nhiều loại thuốc có thể sử dụng để ngăn ngừa và điều trị nôn và buồn nôn.

Phương pháp điều trị bổ trợ hoặc thay thế (không dùng thuốc) cho chứng nôn và buồn nôn

            Thuốc chống nôn và buồn nôn (chống nôn) là phương pháp điều trị cơ bản  nhưng có 1 số phương pháp điều trị không dùng thuốc cũng cũng có thể được áp dụng. Các phương pháp này liên quan đến tác động tinh thần và cơ thể của bạn với sự hỗ trợ của một nhà trị liệu có trình độ chuyên môn.

            Các phương pháp điều trị không dùng thuốc có thể được sử dụng đơn độc với các trường hợp buồn nôn nhẹ và thường hiệu quả cho các trường hợp buồn nôn và nôn có dự báo trước. Những phương pháp này có thể được sử dụng cùng với các loại thuốc chống buồn nôn và nôn cho người đang dùng phương pháp điều trị ung thư có khả năng gây buồn nôn và nôn. Nếu bạn muốn thử một hoặc nhiều phương pháp này, hãy hỏi bác sỹ điều trị ung thư của bạn xem các phương pháp đó có an toàn cho bạn không và giới thiệu bạn đến một nhà trị liệu có chuyên môn về các kỹ thuật này.

            Các phương pháp này giảm buồn nôn và nôn bằng cách:

• Giúp bạn cảm thấy thư thái
• Làm bạn mất tập trung với những gì đang diễn ra
• Giúp bạn cảm thấy kiểm soát được bản thân
• Giúp bạn bớt cảm thấy bất lực

Một số phương pháp không dùng thuốc đã hỗ trợ được một số người bao gồm thôi miên, thiền, bài tập thở hoặc thư giãn cơ, châm cứu bấm huyệt, âm nhạc trị liệu... Hầu hết những phương pháp này có ít hoặc không có tác dụng phụ. Hãy trao đổi với bác sỹ ung thư của bạn trước khi sử dụng bất kỳ phương pháp điều trị nào để xem có an toàn với bạn hay không. Hỏi bác sỹ về những phương pháp điều trị không dùng thuốc mà họ có thể đề xuất cho bạn.

Xử trí buồn nôn và nôn tại nhà

Nôn thường xuyên có thể nguy hiểm vì có thể dẫn đến mất nước. Nó cũng có thể dẫn đến việc hít phải thức ăn hoặc chất lỏng, có thể gây nghẹt thở và các vấn đề khác.

Nhất định phải trao đổi với bác sỹ ung thư của bạn nếu bạn bị buồn nôn hoặc nôn để họ cho thuốc hỗ trợ. Những loại thuốc này nên được dùng theo lịch trình thường xuyên, hoặc khi cần thiết, theo chỉ định của bác sĩ. Nếu một loại thuốc không hiệu quả, họ có thể đề xuất một loại thuốc khác. Có thể mất một vài lần thử để tìm ra loại thuốc phù hợp nhất với bạn. Hãy nói chuyện với bác sỹ về những gì làm bạn buồn nôn và nôn, và hỏi họ bạn nên làm gì.

Biểu hiện của nôn và buồn nôn

• Thay đổi thói quen ăn uống
• Hôi miệng
• Chất lỏng có mùi hôi màu vàng hoặc xanh lá cây trên chăn ga gối đệm
• Cảm thấy nôn nao khó chịu hoặc đau bụng
• Trước khi nôn có thể bị tăng tiết nước bọt, vã mồ hôi

Những điều người bệnh nên làm

  Đối với buồn nôn

• Ăn những thức ăn bạn thích và những thức ăn có lợi cho bạn. Ví dụ, một số người không thích ăn thịt đỏ và nước dùng trong quá trình điều trị. Trong trường hợp đó, hãy thử các nguồn protein khác, chẳng hạn như cá, thịt gà, đậu và các loại hạt.
• Nếu cảm giác buồn nôn chỉ xảy ra ngoài các bữa ăn, đừng để bụng đói. Ăn thường xuyên, ăn nhẹ trong ngày. Thực đơn ăn nhẹ bao gồm sinh tố, trái cây...
• Không bỏ bữa chính hoặc bữa phụ. Nếu dạ dày của bạn trống rỗng, cảm giác buồn nôn của bạn có thể tồi tệ hơn.
• Vào những ngày điều trị hóa trị, hãy ăn một bữa ăn nhỏ hoặc ăn nhẹ trước khi điều trị.
• Cố gắng tránh ăn những món yêu thích khi bị buồn nôn. Nếu bạn ăn thức ăn mình thích khi buồn nôn, bạn có thể thấy chúng không còn hấp dẫn khi quá trình điều trị kết thúc.
• Uống nước từng ngụm nhỏ suốt ngày. Bạn có thể thấy các chất lỏng lạnh và trong dễ uống hơn (Chất lỏng trong là những chất bạn có thể nhìn xuyên qua, chẳng hạn như nước táo, nước thịt luộc, trà,...)
• Ngoài ra, hãy thử kem que hoặc gelatin. Ngậm kẹo cứng có mùi dễ chịu, chẳng hạn như chanh hoặc bạc hà, để giúp loại bỏ mùi vị khó chịu. (Đừng ăn kẹo chua nếu bạn bị loét miệng.)
• Ăn thức ăn nhạt, chẳng hạn như bánh mì nướng và bánh quy giòn.
• Ăn thức ăn nguội hoặc ở nhiệt độ phòng để giảm mùi và vị. 
• Tránh thức ăn béo, chiên, cay hoặc quá ngọt.
• Hãy thử một lượng nhỏ thực phẩm giàu calo dễ ăn (chẳng hạn như bánh pudding, kem, đá bào hoa quả, sữa chua và sữa lắc) vài lần một ngày. 
• Sử dụng bơ, dầu ăn, xi-rô, nước sốt và sữa trong thực phẩm để tăng lượng calo. 

• Tránh thực phẩm ít chất béo trừ khi chất béo gây đau bụng hoặc khó chịu.
• Bánh tart hoặc thức ăn chua cũng có thể giúp bạn dễ chịu hơn (trừ khi bạn bị loét miệng).
• Cố gắng nghỉ ngơi trong khi ngồi thẳng ít nhất một giờ sau mỗi bữa ăn.
• Đánh lạc hướng bản thân bằng âm nhạc nhẹ nhàng, chương trình TV yêu thích hoặc nói chuyện với mọi người.
• Nói với bác sỹ ung thư của bạn về cảm giác buồn nôn vì có nhiều loại thuốc có thể giúp điều trị.
• Uống thuốc chống buồn nôn khi có dấu hiệu buồn nôn đầu tiên để ngăn ngừa nôn.
• Trong khi chờ thuốc buồn nôn phát huy tác dụng, hãy thư giãn và hít thở sâu và, chậm.

Những đồ nên hoặc không nên ăn  vào những ngày bị buồn nôn *

 Đối với nôn

• Nếu bạn nằm trên giường, hãy nằm nghiêng để không nuốt phải chất nôn.
• Yêu cầu bác sỹ kê đơn các loại thuốc ở dạng mà bạn dễ dung nạp nhất, chẳng hạn như viên đặt dưới lưỡi hoặc đặt hậu môn nếu có thể. Để ngăn ngừa nôn, hãy dùng thuốc khi có dấu hiệu buồn nôn.
• Chờ cho hết nôn trước khi ăn hoặc uống bất cứ thứ gì. Sau khi hết nôn, bắt đầu uống từ từ một lượng nhỏ nước và tăng dần lượng nước lên đến mức cơ thể chấp nhận được.
• Ngồi thẳng sau khi nôn.
• Hãy thử chất lỏng ở dạng đá bào hoặc nước trái cây đông lạnh, chúng có thể tan từ từ trong miệng.

Người chăm sóc nên làm gì

• Khi bệnh nhân cảm thấy buồn nôn, hãy làm hoặc nhờ người làm những đồ ăn ít mùi. Sử dụng quạt thông gió trong bếp để giảm mùi.
• Đậy nắp, loại bỏ thực phẩm có mùi mạnh hoặc gây khó chịu.
• Không dùng dụng cụ ăn (thìa đũa bát) kim loại vì có thể gây ra vị đắng.
• Hỏi bác sỹ về các loại thuốc để giúp ngăn ngừa nôn.
• Theo dõi xem bệnh nhân có chóng mặt, suy nhược hoặc lú lẫn không .
• Cố gắng giúp bệnh nhân tránh bị táo bón và mất nước bằng cách khuyến khích họ uống từ từ các loại nước cả ngày. Táo bón và mất nước có thể làm cho cảm giác buồn nôn tồi tệ hơn.

Gọi cho bác sỹ điều trị ung thư nếu người bệnh:

• Có thể đã hít phải chất nôn mửa
• Nôn trong nhiều ngày
• Nôn ra máu hoặc chất nôn giống bã cà phê
• Không thể uống nhiều hơn 4 cốc nước hoặc đá bào trong một ngày hoặc không ăn trong hơn 2 ngày
• Không thể uống thuốc
• Trở nên suy nhược, chóng mặt hoặc lú lẫn
• Giảm từ 1 kg trở lên trong 1 đến 2 ngày (Điều này có nghĩa là họ đang mất nước nhanh chóng)
• Có nước tiểu màu vàng sẫm và đi tiểu lượng ít lần hơn và số lượng ít hơn bình thường.

Nguồn: www.cancer.org Hiệp hội Ung thư Hoa kỳ

Đường dẫn: https://www.cancer.org/treatment/treatments-and-side-effects/physical-side-effects/nausea-and-vomiting.html

Biên dịch: ĐD. Bùi Thị Hằng Nga, Đơn vị Nghiên cứu lâm sàng

Hiệu đính: ThS.BS. Nguyễn Thanh Hằng, Phòng HTQT-NCKH