TIÊM PHÒNG VÀ PHÁT HIỆN SỚM HPV ĐỂ NGĂN NGỪA UNG THƯ

HPV là gì?

HPV là tên gọi tắt của human papilloma virus (virus gây u nhú ở người). HPV là một nhóm lớn bao gồm nhiều loại virus liên quan. Mỗi loại virus trong nhóm đều được đặt tên theo một chữ số, được gọi là một tuýp HPV.

Các tổn thương do HPV trên niêm mạc cổ tử cung và trên da

Phần lớn các tuýp HPV gây ra mụn cóc trên da tại các vị trí như cánh tay, ngực, bàn tay hoặc bàn chân. Các tuýp khác được tìm thấy chủ yếu tại các màng niêm mạc trong cơ thể. Các màng niêm mạc này là các lớp bề mặt ẩm bao phủ phía ngoài các cơ quan và bộ phận của cơ thể như âm đạo, hậu môn, miệng, hầu họng. Các tuýp HPV được tìm thấy trên các màng niêm mạc thường được gọi là HPV sinh dục. Các tuýp này không sống trên bề mặt da. 

HPV sinh dục không phải HIV hay herpes. HPV được phân chia thành 2 nhóm lớn:

1. Các tuýp HPV nguy cơ thấp

Một vài tuýp HPV có thể gây mụn cóc (u nhú) trên hoặc xung quanh các bộ phận sinh dục và hậu môn của cả nam lẫn nữ. Phụ nữ cũng có thể có mụn cóc ở cổ tử cung và trong âm đạo. Vì các tuýp HPV này hiếm khi gây ung thư nên được gọi là các tuýp virus có nguy cơ thấp

2. Các tuýp HPV có nguy cơ cao

Các tuýp HPV khác được gọi là nguy cơ cao do chúng có thể gây ung thư ở cả hai giới. Các bác sĩ thường lo lắng nhiều về các thay đổi ở mức độ tế bào và các tổn thương tiền ung thư có liên quan tới các tuýp này bởi các thay đổi này theo thời gian có khả năng tiến triển thành ung thư. Các tuýp HPV nguy cơ cao thường gặp là HPV tuýp 16 và HPV tuýp 18 (HPV-16, HPV-18).

Tỷ lệ nhiễm HPV khá phổ biến. Trong phần lớn trường hợp, cơ thể có khả năng tự loại bỏ virus. Tuy nhiên, trong một vài trường hợp, tình trạng nhiễm HPV có thể kéo dài dai dẳng. Nhiễm HPV mạn tính hoặc kéo dài, đặc biệt khi gây ra bởi một số tuýp HPV có nguy cơ cao có thể tiến triển thành ung thư trong tương lai.

Các con đường lây nhiễm HPV

HPV có thể lây từ người sang người thông qua tiếp xúc trực tiếp qua da như quan hệ tình dục. HPV thậm chí có thể lây lan sang người khác ngay cả khi người bị nhiễm không có bất kỳ dấu hiệu và triệu chứng nào trên lâm sàng.

Tỷ lệ nhiễm HPV rất phổ biến. Phần lớn nam giới và nữ giới đã từng quan hệ tình dục nhiễm ít nhất 01 tuýp HPV sinh dục vào một thời điểm nào đó trong đời. Bất kỳ ai đã từng quan hệ tình dục đều có khả năng nhiễm HPV, thậm chí ngay cả khi chỉ quan hệ tình dục với một người duy nhất. Tuy vậy, những người có nhiều bạn tình thường có nguy cơ nhiễm HPV cao hơn.

Các loại ung thư liên quan đến nhiễm HPV

Ung thư cổ tử cung

Ung thư cổ tử cung là loại ung thư phổ biến nhất liên quan đến HPV ở người có cổ tử cung. Gần như tất cả các trường hợp ung thư cổ tử cung đều do HPV gây ra.

Ung thư cổ tử cung có thể được phát hiện sớm và thậm chí phòng ngừa với các xét nghiệm sàng lọc thường quy. Xét nghiệm Pap tìm kiếm các thay đổi trong các tế bào cổ tử cung do nhiễm HPV. Xét nghiệm HPV tìm kiếm sự có mặt của chính virus HPV.

Ung thư cổ tử cung có thể phòng tránh được nhờ vắc xin HPV và các xét nghiệm sàng lọc định kỳ.

Ung thư âm hộ

HPV cũng có thể gây ra ung thư âm hộ – bộ phận phía ngoài của cơ quan sinh dục nữ. Loại ung thư này ít gặp hơn nhiều so với ung thư cổ tử cung. Không có xét nghiệm sàng lọc tiêu chuẩn cho ung thư âm hộ ngoài khám sức khỏe thường quy

Ung thư âm đạo

Hầu hết các trường hợp ung thư âm đạo đều có nhiễm HPV.

Nhiều tổn thương tiền ung thư âm đạo cũng có thể chứa HPV và các thay đổi này có thể tồn tại nhiều năm trước khi tiến triển thành ung thư. Các tổn thương tiền ung thư này có thể được phát hiện bằng xét nghiệm Pap dùng để xét nghiệm ung thư và tiền ung thư cổ tử cung. Nếu phát hiện tiền ung thư, có thể chữa khỏi hoàn toàn, cần ngăn chặn ung thư trước khi nó thực sự xuất hiện.

Ung thư dương vật

Ở nam giới, HPV có thể gây ra ung thư dương vật. Tỷ lệ này phổ biến hơn ở đối tượng nhiễm HIV và những người có quan hệ tình dục với nam giới khác.

Không có xét nghiệm sàng lọc tiêu chuẩn để xác định các dấu hiệu sớm của ung thư dương vật. Vì hầu hết các trường hợp ung thư dương vật khởi phát từ dưới bao quy đầu, việc phát hiện bệnh có thể được ghi nhận trong quá trình bệnh đang tiến triển.

Ung thư hậu môn

HPV có thể gây ung thư hậu môn ở cả nam và nữ. Tỷ lệ này phổ biến hơn ở những người nhiễm HIV và nam giới có quan hệ tình dục với nam giới khác.

Các xét nghiệm sàng lọc ung thư hậu môn không được khuyến cáo thường quy với tất cả mọi người. Mặc dù vậy, một số chuyên gia khuyến cáo xét nghiệm tế bào hậu môn (hay còn được gọi là xét nghiệm Pap cho hậu môn vì thường xét nghiệm Pap được sử dụng cho ung thư cổ tử cung) đối với những người có nguy cơ cao ung thư hậu môn. Các đối tượng này bao gồm nam giới có quan hệ tình dục với nam giới, người có ung thư cổ tử cung hoặc ung thư âm đạo, người nhiễm HIV và bất kỳ ai đã từng cấy ghép cơ quan.

Ung thư miệng và hầu họng

HPV được tìm thấy trong một số tổn thương ung thư vùng miệng và hầu họng ở cả nam giới và nữ giới. Hầu hết các khối ung thư có liên quan đến HPV được phát hiện ở mặt sau họng, bao gồm khu vực đáy lưỡi và amidan. Đây là loại ung thư có liên quan đến HPV phổ biến nhất ở nam giới.

Không có xét nghiệm sàng lọc tiêu chuẩn nhằm phát hiện sớm các tổn thương ung thư này.  Tuy vậy, nhiều trường hợp có thể được phát hiện sớm qua khám định kỳ với nha sĩ, bác sĩ, hoặc tự phát hiện.

HPV có thể phòng ngừa được không?

Không có biện pháp chắc chắn nào có thể phòng ngừa nhiễm HPV đối với tất cả các tuýp HPV hiện có. Nhưng bạn có thể làm giảm thấp nguy cơ nhiễm HPV của mình bằng nhiều cách. Vắc xin có thể giúp bảo vệ người trẻ khỏi các tuýp HPV liên quan đến ung thư và mụn cóc sinh dục.

Sử dụng bao cao su

Cần sử dụng bao cao su đúng cách mỗi khi có quan hệ tình dục. Ngay cả khi đó, bao cao su cũng không thể bảo vệ 100% vì chúng không che chắn toàn bộ các bộ phận có thể nhiễm HPV như phần da ở bộ phận sinh dục hay hậu môn. Mặc dù vậy, bao cao su cũng có một số lợi ích bảo vệ nhất định đối với HPV nói riêng và một số bệnh khác lây truyền qua đường tình dục nói chung.

Cần sử dụng một bao cao su mới cho mỗi lần quan hệ. Cần đeo bao cao su TRƯỚC khi tiếp xúc với các bộ phận sinh dục, miệng hay hậu môn và phải tiếp tục đeo cho tới khi kết thúc quan hệ.

Giới hạn số lượng bạn tình

Giới hạn số lượng bạn tình và tránh quan hệ với những người có nhiều bạn tình có thể giúp giảm nguy cơ phơi nhiễm với HPV sinh dục. Mặc dù vậy, cần phải nhắc lại rằng tỷ lệ nhiễm HPV rất phổ biến, chính vì vậy, việc có quan hệ tình dục ngay cả khi chỉ với một bạn tình cũng có thể khiến bạn nhiễm HPV.

Vắc xin HPV

Các vắc xin HPV có thể phòng ngừa nhiễm HPV đối với một số tuýp nhất định, bao gồm các tuýp HPV liên quan đến ung thư cũng như các tuýp liên quan đến mụn cóc hậu môn và sinh dục.

Các vắc xin được chấp thuận dùng cho cả nam và nữ. Việc sử dụng vắc xin chỉ có tác dụng phòng ngừa, không có tác dụng chữa bệnh trong trường hợp đã nhiễm HPV.

· Để có hiệu quả tốt nhất, nên tiêm vắc xin HPV trong thời điểm từ 9 đến 12 tuổi

· Thanh thiếu niên từ 13 đến 26 tuổi chưa được tiêm phòng hoặc chưa tiêm đủ số mũi cần thiết nên hoàn thành tiêm vắc xin càng sớm càng tốt. Việc tiêm phòng cho người lớn sẽ không phòng ngừa được nhiều loại ung thư như đối với trẻ em.

· Hiệp hội ung thư Hoa Kỳ (ACS) không khuyến cáo tiêm HPV cho người trên 26 tuổi.

Xét nghiệm HPV

Các xét nghiệm HPV hiện có trên thị trường chỉ được chấp thuận để xác định tình trạng nhiễm HPV trên người có cổ tử cung. Các xét nghiệm này có thể được sử dụng đơn độc hoặc kết hợp với các xét nghiệm khác (xét nghiệm Pap) để xác định nguy cơ tiến triển thành ung thư cổ tử cung.

· Không có xét nghiệm HPV nào được chấp thuận để xác định tình trạng nhiễm HPV ở dương vật, âm hộ hay hậu môn, miệng, hầu họng.

· Không có xét nghiệm nào cho nam giới hoặc nữ giới để xác định tình trạng “nhiễm HPV toàn thân”

· Đối với sàng lọc ung thư cổ tử cung, Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ khuyến cáo phụ nữ từ 25 đến 65 tuổi nên tiến hành xét nghiệm HPV cơ bản^* 5 năm/lần. Vì không phải nơi nào cũng sẵn có các xét nghiệm HPV cơ bản, có thể thay thế bằng các xét nghiệm phối hợp mỗi 5 năm hoặc xét nghiệm Pap mỗi 3 năm.

(^*: Xét nghiệm HPV cơ bản là một xét nghiệm HPV được sử dụng cho mục đích sàng lọc.)

Điều trị nhiễm HPV hoặc các bệnh lý liên quan đến HPV

Không thể điều trị virus HPV nhưng có thể điều trị các thay đổi về mặt tế bào do HPV gây ra. Việc điều trị ung thư thuận lợi nhất khi được phát hiện sớm – thời điểm khối u còn nhỏ, và trước khi di căn. Một số xét nghiệm sàng lọc ung thư có thể phát hiện sớm các thay đổi ở mức độ tế bào gây ra bởi HPV và các thay đổi này có thể được điều trị trước khi tiến triển thành ung thư.

Có thể loại bỏ các mụn cóc sinh dục nhìn thấy được bằng các thuốc kê đơn hoặc can thiệp của nhân viên y tế.

Dịch từ www.cancer.org - Hiệp hội Ung thư Hoa kỳ
Đường dẫn: https://www.cancer.org/cancer/cancer-causes/infectious-agents/hpv/hpv-and-cancer-info.html

Biên dịch: DS. Đặng Hoài Thu, Khoa Dược, Bệnh viện Ung Bướu Hà Nội

Hiệu đính: ThS.BS. Nguyễn Thanh Hằng, Phòng HTQT-NCKH