TÌM HIỂU VỀ THUỐC TƯƠNG TỰ SINH HỌC

Thuốc tương tự sinh học hay biosimilar là thuốc có cấu trúc và chức năng tương tự với một thuốc sinh học. Thuốc sinh học (hay còn gọi là sinh phẩm) là thuốc có bản chất là protein hoặc đoạn protein (tự nhiên hoặc tổng hợp). Không giống các loại thuốc khác, thuốc sinh học được sản xuất từ các vật thể sống như nấm men, vi khuẩn hay các tế bào động vật.

Các thuốc sinh học tác động theo nhiều cách. Tùy từng loại thuốc mà chúng có thể:

· Kích thích hệ miễn dịch để nhận diện và tiêu diệt các tế bào ung thư hiệu quả hơn

· Vô hiệu hóa một số protein trong hoặc trên bề mặt tế bào ung thư qua đó ức chế sự phát triển của các tế bào này

· Tăng cường sức đề kháng của cơ thể

Liệu pháp miễn dịch và liệu pháp nhắm đích là các ví dụ của thuốc sinh học được ứng dụng trong điều trị ung thư.

Tương ứng với một số thuốc sinh học gốc có thể có một hoặc nhiều thuốc tương tự sinh học. Thuốc tương tự sinh học có cấu trúc tương tự nhưng không giống hoàn toàn với thuốc gốc. Thuốc tương tự sinh học có cơ chế tác động tương đồng, gần như không có sự khác biệt đáng kể với thuốc gốc. Điều này có nghĩa là thuốc tương tự sinh học cũng được công nhận an toàn và hiệu quả như thuốc sinh học gốc. Cả 2 loại thuốc đều được sản xuất từ các vật thể sống.

Thuốc tương tự sinh học có giống thuốc generic không?

Thuốc generic là bản sao của thuốc biệt dược gốc. Thuốc generic có cơ chế tác động giống thuốc biệt dược gốc và có thể được sử dụng như thuốc biệt dược gốc. Nói cách khác, thuốc generic là một lựa chọn thay thế của thuốc biệt dược gốc trong điều trị các bệnh lý có chỉ định với thuốc biệt dược gốc.

Thuốc tương tự sinh học có thể được coi như phiên bản generic của thuốc sinh học, tuy nhiên vẫn có một vài khác biệt quan trọng. Chẳng hạn như, không giống với thuốc generic, thuốc tương tự sinh học không phải bản sao y hệt của thuốc sinh học gốc.

Một số điểm tương đồng giữa thuốc tương tự sinh học và thuốc generic:

· Cả hai đều đã được đánh giá và so sánh với thuốc gốc trong các thử nghiệm lâm sàng.

· Các thuốc gốc sử dụng làm nhóm đối chiếu đều đã được Cơ quan quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) cấp phép lưu hành.

· Cả hai đều được FDA đánh giá theo các quy trình kỹ lưỡng nhưng rút ngắn hơn so với thuốc gốc của chúng.

· Cả hai đều an toàn và có hiệu quả tương đương thuốc gốc

· Cả hai thường là các lựa chọn điều trị đỡ đắt đỏ hơn so với thuốc gốc

Một số điểm khác biệt giữa thuốc tương tự sinh học và thuốc generic:

· Thuốc tương tự sinh học có nguồn gốc sinh học (tự nhiên), thuốc generic là các hợp chất hóa học tổng hợp.

· Thuốc tương tự sinh học có nguồn gốc và một số đặc điểm tương đồng với thuốc sinh học gốc trong khi thuốc generic là bản sao y hệt về mặt hóa học của thuốc biệt dược gốc

· khi so sánh một thuốc tương tự sinh học với thuốc sinh học gốc FDA thường yêu cầu nhiều dữ liệu từ các nghiên cứu hơn so với khi so sánh thuốc generic và biệt dược gốc tương ứng. Nguyên nhân là do thuốc tương tự sinh học có nguồn gốc tự nhiên và không phải bản sao y hệt của thuốc gốc.

· FDA phê duyệt thuốc tương tự sinh học và thuốc generic theo các quy trình khác nhau

· Sau khi được cấp phép lưu hành, thuốc tương tự sinh học cần thêm một phê duyệt đặc biệt để có thể sử dụng thay thế thuốc sinh học gốc, trong khi điều này là mặc nhiên đối với thuốc generic.

Hình 1. Khác biệt về độ phức tạp về mặt cấu trúc giữa thuốc sinh học (Herceptin - bên trái) và thuốc hóa dược (Lipitor – bên phải) – Nguồn: Internet

Thuốc tương tự sinh học có nguồn gốc sinh học (tự nhiên)

Thuốc generic là bản sao y hệt (có hoạt chất giống hoàn toàn) với thuốc biệt dược gốc. Điều này là do hoạt chất của các thuốc biệt dược gốc là các hợp chất hóa học có cấu trúc rõ ràng và có thể sao chép được. Tuy nhiên, các thuốc sinh học có nguồn gốc sinh học và không thể sao chép 100%. Các thuốc này được sản xuất từ các vật thể sống vô cùng phức tạp và môi trường sống của chúng có thể dễ dàng thay đổi. Do đó, mặc dù thuốc tương tự sinh học cũng được sản xuất theo quy trình giống với thuốc sinh học gốc và có nhiều điểm tương đồng, nhưng về mặt cấu trúc, chúng không thể giống nhau hoàn toàn. Khác với thuốc generic, thuốc tương tự sinh học chỉ tương tự với thuốc gốc mà không phải bản sao của thuốc gốc.

Thuốc tương tự sinh học cần thêm phê duyệt khác của FDA để có thể được chuyển đổi sử dụng với thuốc gốc

Khi một thuốc generic được cấp phép lưu hành bởi FDA, điều này có nghĩa là thuốc này hoàn toàn có thể được sử dụng thay thế thuốc biệt dược gốc. FDA không cần thêm các thông tin và dữ liệu khác để kết luận thuốc generic là lựa chọn thay thế an toàn và hiệu quả cho thuốc biệt dược gốc. Do hoạt chất của các thuốc này có cấu trúc hóa học giống hệt nhau, đơn thuốc kê thuốc biệt dược hoàn toàn có thể được thay thế bằng thuốc generic. Do đó, khi dùng thuốc generic, bệnh nhân hoàn toàn có thể mong đợi đạt được hiệu quả giống như khi họ dùng thuốc biệt dược gốc và có thể chuyển đổi qua lại giữa 2 loại thuốc (nếu cần thiết) mà không nhận thấy bất kỳ sự khác biệt nào.

Khi một thuốc tương tự sinh học được FDA cấp phép lưu hành không có nghĩa là thuốc này được phép sử dụng thay thế thuốc sinh học gốc. Vì vậy, các thuốc tương tự sinh học sau khi được cấp phép lưu hành có thể được sử dụng trong điều trị, tuy nhiên các thuốc này vẫn cần thêm sự chấp thuận đặc biệt của FDA để có thể được  sử dụng thay thế các thuốc sinh học gốc. Thuốc tương tự sinh học chưa được cấp phép chuyển đổi sử dụng sẽ không được thay thế thuốc sinh học gốc trong đơn thuốc.

FDA có một số quy định nghiêm ngặt mà các thuốc tương tự sinh học phải tuân thủ để được công nhận là có thể thay thế thuốc gốc. Các thuốc tương tự sinh học chỉ cần có các dữ liệu thông qua các thử nghiệm lâm sàng chứng minh tính an toàn và hiệu quả tương tự thuốc gốc trong điều trị một bệnh lý nhất định là được cấp phép lưu hành. Tuy nhiên nếu công ty muốn thuốc của mình được công nhận có thể chuyển đổi được (và do đó có thể được sử dụng thay thế cho thuốc gốc một cách tự động), họ phải nộp thêm nhiều thông tin từ các thử nghiệm lâm sàng cho FDA. Bạn có thể đọc thêm thông tin về vấn đề này trên website của FDA.

Các thuốc tương tự sinh học có an toàn không?

Giống các thuốc khác, một thuốc tương tự sinh học cần được đánh giá thông qua các thử nghiệm lâm sàng và cấp phép lưu hành bởi FDA trước khi được sử dụng trong điều trị. Trong các thử nghiệm lâm sàng này, các thuốc tương tự sinh học được so sánh với thuốc sinh học gốc – là thuốc đầu tiên được phát minh. Thuốc sinh học gốc là thuốc đã trải qua các thử nghiệm lâm sàng, đã được cấp phép lưu hành và sử dụng trong điều trị. Các thử nghiệm lâm sàng được thiết kế để đánh giá tính an toàn và hiệu quả của thuốc tương tự sinh học so với thuốc sinh học gốc trong điều trị cùng một bệnh lý nhất định.

Các thử nghiệm lâm sàng đánh giá các thuốc nói chung được thiết kế rất chi tiết và nghiêm ngặt. Tuy nhiên, các thử nghiệm lâm sàng đánh giá thuốc tương tự sinh học có thể được tiến hành nhanh hơn các thử nghiệm đánh giá thuốc sinh học gốc trước đó. Trong các nghiên cứu về tính tương tự sinh học, các thử nghiệm đươc tiến hành nhằm đánh giá tính tương đồng giữa thuốc tương tự sinh học và thuốc sinh học gốc trên một số khía cạnh nhất định. Các thử nghiệm cần chỉ ra cả hai thuốc trên:

· Có cùng nguồn gốc

· Liều lượng và hiệu lực tương đồng

· Có đường dùng giống nhau (chẳng hạn đường uống)

· Có lợi ích giống nhau trong điều trị một bệnh lý

· Có các tác dụng không mong muốn giống nhau

Dữ liệu thu nhận được từ các nghiên cứu sẽ được FDA đánh giá cẩn thận và kỹ lưỡng để chắc chắn rằng các thuốc tương tự sinh học an toàn và hiệu quả như thuốc sinh học gốc.

Một thuốc tương tự sinh học được đánh giá trong các thử nghiệm lâm sàng nhằm chứng minh tính an toàn khi sử dụng trên người. Nếu một thuốc đã được FDA cấp phép lưu hành, điều này có nghĩa là thuốc này đã đạt các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về tính an toàn.

Tại sao cần phát triển các thuốc tương tự sinh học?

Các thuốc sinh học gốc thường có giá thành rất cao bởi các công ty phải bỏ rất nhiều công sức nghiên cứu và sản xuất. Giá thành cao thường khiến ít người có khả năng tiếp cận với thuốc, mặc dù các thuốc này có thể là lựa chọn điều trị tốt nhất cho bệnh lý của họ. Nhằm giúp thuốc sinh học trở nên dễ tiếp cận với nhiều người hơn, Quốc hội Hoa Kỳ đã thông qua đạo luật cạnh tranh về giá và phát minh sinh phẩm (BPCIA). Đạo luật này cho phép FDA rút ngắn quy trình cấp phép lưu hành đối với các thuốc tương tự sinh học.

Các nhà khoa học và Quốc hội cho rằng các thuốc tương tự sinh học có thể giúp giảm chi phí sử dụng thuốc bằng cách cung cấp nhiều lựa chọn điều trị hơn cho bệnh nhân. Một số chuyên gia đã ước tính các thuốc tương tự sinh học có thể giúp tiết kiệm hàng tỷ đô la cho chi phí sử dụng các thuốc sinh học. Tuy nhiên điều này còn phụ thuộc vào số lượng các thuốc tương tự sinh học được thử nghiệm, đánh giá, cấp phép lưu hành và tính sẵn có của chúng. Ngoài ra còn cần tính đến các số lượng và loại bệnh lý có thể được điều trị bằng các thuốc tương tự sinh học và số lượng thuốc được sử dụng.

Các thuốc tương tự sinh học hiện đang được sử dụng trong điều trị ung thư như thế nào?

Có nhiều thuốc sinh học đang lưu hành, chẳng hạn như các thuốc điều trị đích hay điều trị miễn dịch đang được sử dụng trong điều trị ung thư, một số trong đó đã có các phiên bản tương tự sinh học. Một số thuốc tương tự sinh học  đã được phê duyệt trong điều trị một số bệnh lý ung thư nhất định, và một số khác cũng đã được phê duyệt để quản lý các tác dụng không mong muốn của điều trị ung thư.

Trong những năm sắp tới, số lượng các thuốc tương tự sinh học được phê duyệt trong điều trị ung thư dự kiến sẽ gia tăng. Nhiều chuyên gia tin rằng có thêm thuốc tương tự sinh học được đưa vào sử dụng có thể giúp giảm chi phí điều trị một số bệnh ung thư nhất định.

Nguồn: Dịch từ www.cancer.org - Hiệp hội Ung thư Hoa kỳ

Đường dẫn: What Are Biosimilar Drugs? | Biosimilar Drugs for Cancer Treatment

Biên dịch: DS. Đặng Hoài Thu – Khoa Dược

Hiệu đính: ThS.BS. Nguyễn Thanh Hằng – Phòng HTQT&NCKH