U MÔ ĐỆM ĐƯỜNG TIÊU HÓA (GIST)

GIST (phát âm là “jist”) là một loại ung thư không phổ biến bắt đầu ở ống tiêu hóa, còn được gọi là hệ tiêu hóa (GI). Đây là con đường bên trong cơ thể chúng ta để thức ăn đi qua. Hầu hết GIST bắt đầu ở dạ dày hoặc ruột non, nhưng chúng cũng có thể bắt đầu ở thực quản (đoạn nối họng đến dạ dày), đại tràng, trực tràng hoặc những vị trí khác.

Hình 1. U GIST tại dạ dày

Nguồn: https://www.drsoumenroy.com/gist

GIST không giống như các loại ung thư thường gặp bắt đầu ở đường tiêu hóa, chẳng hạn như ung thư đại tràng và ung thư dạ dày . GIST không được điều trị giống như những bệnh ung thư này.

GIST khởi phát khi một số tế bào giúp di chuyển thức ăn qua đường tiêu hóa bắt đầu phát triển ngoài tầm kiểm soát. Chúng có thể lấn át các tế bào bình thường, khiến cơ thể khó hoạt động bình thường.

Các tế bào GIST đôi khi có thể lan sang các bộ phận khác của cơ thể. Ví dụ, các tế bào GIST trong dạ dày có thể di chuyển đến gan và phát triển tại đó. Khi các tế bào ung thư làm điều này, nó được gọi là di căn . Đối với các bác sĩ, các tế bào ung thư ở vị trí mới giống với những tế bào từ dạ dày.

Hình 2. Hệ tiêu hóa

Không phải tất cả các u GIST đều giống nhau. Một số loại có khuynh hướng phát triển và di căn chậm. Những loại khác lại có khả năng phát triển và di căn nhanh. Bác sĩ có những cách giúp bạn biết điều gì có khả năng xảy ra nhất với khối u của bạn.

Làm thế nào để bác sĩ biết tôi có u GIST?

Nhiều u GIST không gây ra các triệu chứng ngay lập tức. Đôi khi chúng được phát hiện khi người bệnh đi khám hoặc kiểm tra về một vấn đề khác.

Nếu một u GIST gây ra các triệu chứng, chúng có thể bao gồm nôn ra máu, phân có máu hoặc phân đen. Chúng cũng có thể gây đau bụng, chán ăn hoặc sút cân. Một số người bị GIST cảm thấy mệt mỏi vì họ đã mất máu từ khối u vào phân. Bác sĩ sẽ đặt câu hỏi về các triệu chứng của bạn và khám lâm sàng.

Nếu bác sĩ cho rằng bạn có thể bị u GIST (hoặc một số loại khối u đường tiêu hóa khác), sẽ cần làm thêm các xét nghiệm. Dưới đây là một số xét nghiệm cần thiết:

Chụp CT: Chụp CT thường có thể hiển thị kích thước, hình dạng và vị trí của các khối u trong đường tiêu hóa. Xét nghiệm này cũng được thực hiện để xem ung thư đã lan rộng chưa.

MRI: MRI sử dụng sóng radio và từ tính mạnh thay vì tia X để tạo ra những hình ảnh rất chi tiết bên trong cơ thể. MRI có thể giúp nhìn thấy kích thước và hình dạng của khối u một cách dễ dàng.

Chụp X-quang barit: Các loại xét nghiệm X-quang khác nhau có thể được sử dụng để xem xét bên trong đường tiêu hóa. Đối với các xét nghiệm này, cần nuốt một chất lỏng dạng huyền phù (màu trắng đục như bột phấn), hoặc chất này được thụt trực tràng. Barit trong chất lỏng này phủ lên và làm hiện hình lớp niêm mạc bên trong của đường tiêu hóa trên phim X quang. Những loại xét nghiệm này không được sử dụng nhiều như trước đây.

PET - CT: trong xét nghiệm này, bạn được dùng một loại đường đặc biệt có thể phát sáng bên trong cơ thể bằng một máy ảnh đặc biệt. Nếu có ung thư, đường này sẽ xuất hiện dưới dạng "điểm nóng". Xét nghiệm này có thể giúp chỉ ra nơi GIST đã di căn đến.

Nội soi: bác sĩ đưa một ống đàn hồi đầu gắn đèn và một máy quay video nhỏ vào cơ thể để xem niêm mạc bên trong của đường tiêu hóa. Tùy thuộc vào vị trí khối u, ống có thể được đưa xuống họng (đối với nội soi trên ) hoặc đưa vào trực tràng (đối với nội soi phía dưới ). Nếu nhìn thấy các vùng bất thường, các mẫu mô nhỏ có thể được lấy ra để sinh thiết (xem bên dưới).

Nội soi cũng có thể được sử dụng để thực hiện cùng siêu âm gọi là siêu âm nội soi (EUS). Siêu âm sử dụng sóng âm thanh để tạo ra hình ảnh bên trong cơ thể. Đối với EUS, một đầu dò siêu âm nhỏ nằm ở cuối ống soi, cho phép nó tiếp cận rất gần khối u. Xét nghiệm này có thể cho biết khối u đã phát triển đến đâu trong thành của đường tiêu hóa. Nó cũng có thể giúp cho biết liệu khối u đã lan đến các hạch bạch huyết gần đó hay chưa.

Hình 3. Hình ảnh nội soi u GIST tại dạ dày

Nguồn: https://www.gastrointestinalatlas.com/english/gastric_gist_.html

Sinh thiết

Trong quá trình sinh thiết, bác sĩ sẽ lấy ra những mảnh nhỏ của vùng bất thường để kiểm tra tế bào ung thư. Nếu tế bào ung thư được phát hiện, các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm cũng sẽ được thực hiện để tìm ra loại ung thư đó. Nhưng không phải tất cả những người có khối u có thể là GIST đều cần làm sinh thiết trước khi điều trị.

Có nhiều cách khác nhau để làm sinh thiết. Sinh thiết có thể được thực hiện trong quá trình nội soi hoặc phẫu thuật, hoặc đôi khi sử dụng một kim mỏng, rỗng để lấy mẫu sinh thiết. Loại sinh thiết được sử dụng sẽ phụ thuộc vào kích thước của khối u và vị trí của nó trong cơ thể bạn. 

Nếu phát hiện u GIST, các xét nghiệm có thể được thực hiện trên các mẫu sinh thiết để giúp nhận biết khối u có khả năng phát triển và lan rộng nhanh như thế nào. Điều này có thể ảnh hưởng đến việc điều trị của bạn.

Bệnh ung thư của tôi nghiêm trọng đến mức nào?

Nếu bạn có u GIST, bác sĩ sẽ muốn tìm xem nó đã lan tràn đến đâu. Điều này gọi là đánh giá giai đoạn. Bác sĩ muốn xác định giai đoạn ung thư của bạn để đưa ra quyết định loại điều trị nào là tốt nhất cho bạn.

Giai đoạn bệnh dựa trên mức độ phát triển của ung thư ở nơi nó bắt đầu hoặc lan sang các bộ phận khác của cơ thể. Giai đoạn cũng dựa trên vị trí của khối u trong đường tiêu hóa và tốc độ phát triển và lan rộng của khối u (dựa trên các xét nghiệm mẫu sinh thiết trong phòng thí nghiệm).

Ung thư của bạn có thể ở giai đoạn 1, 2, 3 hoặc 4. Con số càng thấp, ung thư càng ít lan rộng. Con số cao hơn, chẳng hạn như giai đoạn 4, có nghĩa là ung thư nghiêm trọng hơn đã lan rộng khỏi nơi nó bắt đầu. 

Khi cố gắng quyết định phương pháp điều trị, bác sĩ thường sử dụng một hệ thống đơn giản hơn để chia các u GIST thành 2 nhóm chính:

• Các khối u có thể cắt bỏ: những khối u có thể được loại bỏ một cách an toàn bằng phẫu thuật
• Các khối u không thể cắt bỏ: những khối u không thể cắt bỏ một cách an toàn.

Tôi sẽ cần loại điều trị nào?

Không phải tất cả các u GIST đều cần được điều trị ngay lập tức. Một số khối u nhỏ có khả năng phát triển chậm chỉ cần theo dõi một cách cẩn thận. Nhưng nếu điều trị là cần thiết, thì phẫu thuật thường là phương pháp điều trị chính nếu có thể thực hiện được. Thuốc nhắm trúng đích sẽ được sử dụng nếu khối u đã lan rộng. Các loại điều trị khác ít được sử dụng  hơn.  

Kế hoạch điều trị tốt nhất sẽ phụ thuộc vào:

• Giai đoạn và vị trí của khối u
• Liệu khối u có thể được loại bỏ một cách an toàn bằng phẫu thuật không
• Khả năng khối u tái phát sau khi điều trị
• Tuổi và thể trạng chung của người bệnh
• Cảm xúc của người bệnh về việc điều trị và các tác dụng phụ có thể xảy ra.

Phẫu thuật

Phẫu thuật được sử dụng để loại bỏ khối u và vùng rìa hoặc một phần mô lành xung quanh khối u. Đây là phương pháp điều trị chính cho u GIST nếu có thể thực hiện được. Loại phẫu thuật phụ thuộc vào vị trí của khối u. 

Thuốc điều trị nhắm trúng đích

Các loại thuốc nhắm đích tác động vào các thay đổi trong tế bào ung thư vì các thay đổi này làm tế bào ung thư phát triển. Những loại thuốc này chủ yếu ảnh hưởng đến các tế bào ung thư chứ không ảnh hưởng đến các tế bào bình thường trong cơ thể. Các thuốc này thường là phương pháp điều trị chính cho u GIST không phẫu thuật được và cũng có thể được sử dụng trước hoặc sau khi phẫu thuật đối với một số loại u. Những loại thuốc này là thuốc bạn uống ở nhà. Chúng có tác dụng phụ khác với thuốc hóa chất.

Tác dụng phụ của thuốc nhắm đích

Tác dụng phụ phụ thuộc vào loại thuốc được sử dụng. Một số loại thuốc có thể gây khó chịu cho dạ dày, đại tiện phân lỏng, đau cơ, thay đổi về da và có thể khiến bạn cảm thấy mệt mỏi. Tác dụng phụ nặng hơn cũng có thể xảy ra. Có nhiều cách để điều trị các tác dụng phụ do thuốc nhắm đích gây ra. Nếu bạn gặp tác dụng phụ, hãy nói chuyện với nhóm chăm sóc bệnh ung thư của bạn để họ có thể giúp đỡ.

Hóa trị

Hóa trị là từ viết tắt của hóa trị liệu, là việc sử dụng một số loại thuốc để điều trị ung thư. Hóa trị được thực hiện theo chu kỳ hoặc đợt. Sau mỗi đợt điều trị là thời gian nghỉ. Thuốc thường được đưa vào cơ thể bằng đường tĩnh mạch. Những loại thuốc này đi vào máu và lan truyền khắp cơ thể. Hóa trị thường không hữu ích trong điều trị u GIST nên không được sử dụng nhiều.

Tác dụng phụ của hóa trị

Hóa trị có thể khiến bạn cảm thấy rất mệt mỏi, đau bụng và rụng tóc. Nhưng những vấn đề này có xu hướng biến mất sau khi điều trị kết thúc. Có nhiều cách để điều trị hầu hết các tác dụng phụ của hóa trị. Nếu bạn gặp tác dụng phụ, hãy nói chuyện với nhóm chăm sóc bệnh ung thư của bạn để họ có thể giúp đỡ.

Xạ trị

Xạ trị sử dụng tia năng lượng cao (như tia X) để tiêu diệt tế bào ung thư. Xạ trị không hữu ích nhiều trong điều trị GIST, vì vậy nó không được sử dụng thường xuyên. Nhưng đôi khi xạ trị có thể được sử dụng để giảm các triệu chứng như đau xương.

Nếu bác sĩ của bạn đề nghị điều trị bức xạ, hãy hỏi những tác dụng phụ nào có thể xảy ra. Tác dụng phụ phụ thuộc vào vị trí cơ thể được xạ trị. Một số tác dụng phụ phổ biến của bức xạ là:

• Thay đổi ở vùng da bị chiếu xạ
• Cảm thấy mệt mỏi

Hầu hết các tác dụng phụ hồi phục dần sau khi kết thúc điều trị. 

Các thử nghiệm lâm sàng

Các thử nghiệm lâm sàng là một cách để có được phương pháp điều trị ung thư mới nhất. Chúng là cách tốt nhất để các bác sĩ tìm ra những cách tốt hơn để điều trị ung thư. Nếu bác sĩ của bạn tìm thấy một thử nghiệm nào đang nghiên cứu loại ung thư mà bạn mắc phải, thì việc bạn có tham gia hay không là tùy thuộc vào bạn. Và nếu bạn đăng ký thử nghiệm lâm sàng, bạn có thể dừng lại bất cứ lúc nào.

Còn những phương pháp điều trị khác mà tôi nghe nói đến thì sao?

Khi bạn bị u GIST, bạn có thể nghe nói về những cách khác để điều trị ung thư hoặc điều trị các triệu chứng của mình. Có thể đó không phải lúc nào cũng là phương pháp điều trị tiêu chuẩn. Những phương pháp điều trị này có thể là vitamin, thảo mộc, chế độ ăn kiêng và những thứ khác. Bạn có thể thắc mắc về những phương pháp điều trị này.

Một vài trong số này được biết là hữu ích, nhưng nhiều phương pháp khác chưa được kiểm chứng. Một số đã được chứng minh là không có tác dụng. Thậm chí một số còn có hại. Hãy nói chuyện với bác sĩ của bạn về bất cứ thứ gì bạn đang nghĩ đến việc sử dụng, cho dù đó là vitamin, chế độ ăn kiêng hay bất cứ thứ gì khác .

Điều gì sẽ xảy ra sau khi điều trị?

Trong nhiều năm sau khi điều trị kết thúc, bạn sẽ gặp bác sĩ ung thư của mình. Lúc đầu, các lần thăm khám của bạn có thể là vài tháng một lần. Sau đó, nếu thời gian khỏi bệnh càng dài thì càng ít phải đi khám lại. Hãy chắc chắn tham gia tất cả các lần tái khám. Các bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, khám lâm sàng và có thể yêu cầu các xét nghiệm để xem liệu ung thư có tái phát không.

Nguồn: dịch từ www.cancer.org Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ

Đường dẫn: https://www.cancer.org/cancer/types/gastrointestinal-stromal-tumor/if-you-have-gastrointestinal-stromal-tumor-gist.html

Biên dịch: ThS.BS. Nguyễn Khánh Hà, khoa Nội tổng hợp Điều trị ban ngày theo yêu cầu, bệnh viện Ung Bướu Hà Nội.

Hiệu đính: ThS.BS. Nguyễn Thanh Hằng, phòng Hợp tác Quốc tế và Nghiên cứu khoa học, bệnh viện Ung Bướu Hà Nội